Ở nhờ đất của cha mẹ: Khi nào cần lập hợp đồng công chứng?
Trong thực tế, việc con cái ở nhờ đất của cha mẹ để xây dựng nhà ở, canh tác hoặc sử dụng cho mục đích khác là tình huống khá phổ biến tại Việt Nam. Do phần lớn dựa trên quan hệ gia đình, nhiều người chỉ thỏa thuận miệng mà không lập văn bản. Tuy nhiên, chính sự thiếu ràng buộc này lại tiềm ẩn nguy cơ tranh chấp về quyền sử dụng đất. Bài viết dưới đây sẽ phân tích trường hợp nào cần lập hợp đồng ở nhờ đất và khi nào cần công chứng để đảm bảo an toàn pháp lý, dựa trên các quy định pháp luật mới nhất.
Bộ luật Dân sự 2015 (Điều 494 – Điều 499): quy định về hợp đồng mượn tài sản. Đất đai là tài sản thuộc quyền sử dụng của cá nhân, tổ chức, nên việc “ở nhờ đất” chính là một dạng hợp đồng mượn tài sản.
Luật Đất đai 2024 (có hiệu lực từ 01/01/2025): quy định rõ về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất, bao gồm quyền cho mượn, cho ở nhờ đất.
Luật Công chứng 2014 (sửa đổi, bổ sung 2018): quy định về các trường hợp hợp đồng bắt buộc công chứng hoặc chứng thực.
Như vậy, pháp luật công nhận quyền cha mẹ cho con cái ở nhờ đất, nhưng việc lập hợp đồng và công chứng còn tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể.
2. Hợp đồng ở nhờ đất có cần công chứng không?
2.1 Trường hợp không bắt buộc công chứng
Theo pháp luật hiện hành, hợp đồng mượn tài sản (trong đó có đất) không bắt buộc công chứng nếu các bên chỉ thỏa thuận trong phạm vi gia đình, thời hạn ngắn, không phát sinh tranh chấp về quyền sử dụng đất.
Ví dụ: Con trai ở nhờ mảnh đất vườn của cha mẹ để trồng rau trong vòng 2 năm, sau đó trả lại → không cần công chứng, chỉ cần thỏa thuận miệng hoặc lập văn bản đơn giản.
2.2 Trường hợp nên công chứng để tránh tranh chấp
Nếu việc ở nhờ đất có yếu tố lâu dài hoặc liên quan đến xây dựng, đầu tư thì nên lập hợp đồng ở nhờ đất và công chứng để đảm bảo giá trị pháp lý. Cụ thể:
Thời hạn ở nhờ kéo dài nhiều năm.
Người ở nhờ xây dựng công trình trên đất (nhà ở, xưởng, cửa hàng).
Đất có nhiều đồng sở hữu, dễ phát sinh tranh chấp.
Cha mẹ muốn có cơ sở pháp lý rõ ràng để bảo vệ quyền lợi nếu có kiện tụng.
Ví dụ: Con gái được cha mẹ cho ở nhờ đất để xây nhà. Sau này, khi cha mẹ qua đời, những người con khác đòi chia thừa kế và yêu cầu phá dỡ nhà. Nếu có hợp đồng công chứng ghi rõ “chỉ cho ở nhờ, không phải cho tặng”, thì Tòa án sẽ căn cứ vào đó để giải quyết, tránh việc hiểu lầm thành tặng cho quyền sử dụng đất.
Một hợp đồng ở nhờ đất nên bao gồm các nội dung sau:
Thông tin của bên cho ở nhờ (cha mẹ) và bên ở nhờ (con cái).
Thửa đất cho ở nhờ: diện tích, số thửa, số tờ bản đồ, địa chỉ, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
Mục đích ở nhờ: canh tác, xây dựng nhà ở, sử dụng tạm thời.
Thời hạn ở nhờ.
Quyền và nghĩa vụ của các bên.
Điều khoản về việc chấm dứt hợp đồng.
Cam kết và chữ ký của các bên.
Căn cứ Điều 398 Bộ luật Dân sự 2015, các bên được quyền tự do thỏa thuận nội dung hợp đồng, miễn là không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
4. Quyền và nghĩa vụ trong hợp đồng ở nhờ đất
4.1 Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ (bên cho ở nhờ)
Có quyền đòi lại đất khi hết thời hạn thỏa thuận.
Có quyền chấm dứt hợp đồng nếu con cái sử dụng đất sai mục đích.
Có nghĩa vụ bảo đảm quyền sử dụng đất hợp pháp khi cho ở nhờ.
4.2 Quyền và nghĩa vụ của con cái (bên ở nhờ)
Có quyền sử dụng đất theo đúng mục đích đã thỏa thuận.
Không được tự ý chuyển nhượng, cho thuê lại đất.
Phải trả lại đất khi hết thời hạn hoặc khi cha mẹ có nhu cầu chính đáng.
Ví dụ: Nếu người con ở nhờ đất để xây nhà nhưng sau đó lại cho người khác thuê lại, hành vi này vi phạm hợp đồng và cha mẹ có quyền lấy lại đất ngay lập tức.
>>> Xem thêm: Bạn sẽ ngạc nhiên vì Thủ tục công chứng nay đã nhanh gọn hơn trước rất nhiều.
5. Hậu quả pháp lý nếu không lập hợp đồng ở nhờ đất rõ ràng
Trên thực tế, rất nhiều vụ kiện tụng giữa cha mẹ và con cái, hoặc giữa anh em trong gia đình, bắt nguồn từ việc ở nhờ đất mà không có hợp đồng rõ ràng.
Trường hợp 1: Cha mẹ cho con trai ở nhờ đất để dựng nhà. Sau khi cha mẹ mất, con trai cho rằng đã được “tặng cho quyền sử dụng đất”, dẫn đến tranh chấp thừa kế với các anh chị em.
Trường hợp 2: Con gái ở nhờ đất canh tác, sau nhiều năm tự ý chuyển nhượng cho người khác. Do không có hợp đồng công chứng, cha mẹ khó lấy lại đất vì bên thứ ba cho rằng mình giao dịch ngay tình.
Nếu có hợp đồng ở nhờ đất công chứng, Tòa án sẽ dễ dàng phân định rõ ràng: đó chỉ là “ở nhờ” chứ không phải “tặng cho” hay “chuyển nhượng”, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cha mẹ.
Kết luận
Ở nhờ đất của cha mẹ là việc thường thấy trong các gia đình Việt Nam. Tuy nhiên, để tránh những tranh chấp phức tạp về sau, các bên nên lập hợp đồng ở nhờ đất. Trường hợp thời hạn sử dụng ngắn và chỉ trong phạm vi gia đình thì có thể thỏa thuận miệng. Nhưng nếu ở nhờ lâu dài, xây dựng công trình hoặc có yếu tố thừa kế, tranh chấp thì cần lập hợp đồng và công chứng để đảm bảo giá trị pháp lý. Đây là cách tốt nhất để bảo vệ quyền lợi của cả cha mẹ và con cái, cũng như duy trì hòa khí trong gia đình.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ.Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ:Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy:Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
