Tạo chứng cứ giả qua công chứng: Văn bản có bị hủy?
Hủy văn bản công chứng khi phát hiện hợp đồng chỉ nhằm tạo chứng cứ giả là vấn đề ngày càng xuất hiện trong thực tiễn tố tụng dân sự, đặc biệt trong các tranh chấp tài sản, thừa kế và thi hành án. Nhiều bên đã lợi dụng hình thức công chứng để lập hợp đồng không nhằm thực hiện giao dịch thực tế, mà chỉ để tạo ra “chứng cứ hợp pháp” phục vụ cho một mục đích khác. Khi bản chất này bị phát hiện, văn bản công chứng không những không được bảo vệ mà còn có nguy cơ bị Tòa án tuyên vô hiệu. Bài viết phân tích rõ cơ sở pháp lý và hậu quả pháp lý của việc hủy văn bản công chứng trong trường hợp hợp đồng chỉ nhằm tạo chứng cứ giả.
>>> Xem thêm: Có thể công chứng di chúc tạivăn phòng công chứng khác nơi cư trú không?
1. Hợp đồng chỉ nhằm tạo chứng cứ giả được hiểu như thế nào?
Hợp đồng chỉ nhằm tạo chứng cứ giả là trường hợp các bên xác lập hợp đồng không nhằm làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự, mà mục đích thực sự là tạo ra một văn bản có giá trị chứng cứ để:
Đối phó hoặc chiếm lợi thế trong một vụ tranh chấp đang hoặc sẽ phát sinh
Hợp thức hóa việc chiếm hữu tài sản không có căn cứ pháp luật
Che giấu nghĩa vụ tài chính, nghĩa vụ thi hành án hoặc nghĩa vụ với người thứ ba
Về bản chất, đây là dạng giao dịch giả tạo đặc biệt, trong đó giao dịch được lập ra không nhằm thực hiện mà chỉ nhằm tạo ra hình thức pháp lý giả mạo.
2. Công chứng có làm cho “chứng cứ giả” trở thành chứng cứ hợp pháp không?
Trong nhận thức phổ biến, nhiều người cho rằng văn bản công chứng đương nhiên là chứng cứ hợp pháp và có giá trị tuyệt đối. Tuy nhiên, pháp luật không thừa nhận việc công chứng có thể hợp pháp hóa một hành vi giả tạo.
Khoản 1 Điều 5 Luật Công chứng 2024 quy định: “Văn bản công chứng có hiệu lực kể từ ngày được công chứng, trừ trường hợp bị Tòa án tuyên bố vô hiệu”.
Như vậy, công chứng chỉ xác nhận hình thức và ý chí thể hiện ra bên ngoài, không xác nhận mục đích ngầm hoặc động cơ không trung thực của các bên. Khi Tòa án chứng minh được rằng hợp đồng chỉ nhằm tạo chứng cứ giả, thì văn bản công chứng mất giá trị pháp lý.
3. Căn cứ pháp lý để hủy văn bản công chứng khi hợp đồng nhằm tạo chứng cứ giả
Việc hủy văn bản công chứng trong trường hợp này dựa trên các căn cứ pháp lý sau:
Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015: giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo
Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015: điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự
Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015: hậu quả pháp lý của giao dịch vô hiệu
Điều 3 Bộ luật Dân sự 2015: nguyên tắc trung thực, thiện chí
Điều 5 Luật Công chứng 2024: hiệu lực của văn bản công chứng
Khi hợp đồng không nhằm xác lập quyền, nghĩa vụ thực sự mà chỉ nhằm tạo chứng cứ, thì giao dịch không có mục đích dân sự hợp pháp, dẫn đến vô hiệu và kéo theo hệ quả hủy văn bản công chứng.
4. Dấu hiệu thực tiễn để xác định hợp đồng chỉ nhằm tạo chứng cứ giả
Trong thực tiễn xét xử, Tòa án thường không chỉ dựa vào lời khai mà còn xem xét toàn bộ bối cảnh xác lập hợp đồng, bao gồm:
Không có việc thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng sau khi công chứng
Không có giao nhận tiền, tài sản hoặc thực hiện chỉ mang tính hình thức
Hợp đồng được lập sát thời điểm phát sinh tranh chấp hoặc nghĩa vụ pháp lý
Hành vi của các bên sau công chứng không phù hợp với nội dung hợp đồng
Ví dụ minh họa: “Hai bên lập hợp đồng vay tiền có công chứng nhưng thực tế không giao tiền vay. Sau đó, một bên sử dụng hợp đồng này làm căn cứ khởi kiện đòi nợ. Tòa án xác định hợp đồng được lập chỉ nhằm tạo chứng cứ giả và tuyên hợp đồng vô hiệu”.
5. Phân biệt hợp đồng nhằm tạo chứng cứ giả với giao dịch chưa thực hiện
Cần phân biệt rõ giữa:
Hợp đồng nhằm tạo chứng cứ giả: các bên ngay từ đầu không có ý định thực hiện
Hợp đồng hợp pháp nhưng chưa thực hiện: các bên có ý chí thật nhưng vì lý do khách quan chưa thực hiện
Chỉ trong trường hợp chứng minh được ý chí giả tạo ngay từ thời điểm xác lập, thì mới có căn cứ hủy văn bản công chứng. Việc chưa thực hiện hợp đồng đơn thuần không đương nhiên làm giao dịch vô hiệu.
6. Hậu quả pháp lý khi văn bản công chứng bị hủy do tạo chứng cứ giả
Khi văn bản công chứng bị hủy, hậu quả pháp lý được áp dụng theo Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015:
Hợp đồng không phát sinh hiệu lực pháp lý
Các bên không được sử dụng văn bản công chứng làm chứng cứ
Nếu có thiệt hại phát sinh, bên có lỗi phải bồi thường
Ngoài ra, trong trường hợp việc tạo chứng cứ giả nhằm mục đích gian dối nghiêm trọng, hành vi này còn có thể bị xem xét trách nhiệm pháp lý khác theo quy định pháp luật có liên quan.
7. Kết luận
Hủy văn bản công chứng khi phát hiện hợp đồng chỉ nhằm tạo chứng cứ giả là hệ quả tất yếu nhằm bảo vệ sự trung thực và công bằng trong giao dịch dân sự và tố tụng. Công chứng không thể trở thành công cụ hợp thức hóa các hành vi gian dối hoặc lạm dụng pháp luật. Việc nhìn thấu bản chất giao dịch, thay vì chỉ dựa vào hình thức công chứng, là nguyên tắc xuyên suốt trong thực tiễn xét xử hiện nay.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
