Nghi ngờ tính xác thực giao dịch: Công chứng viên xử lý sao?
Từ chối công chứng khi có nghi ngờ về tính xác thực của toàn bộ giao dịch là tình huống nhạy cảm nhưng ngày càng phổ biến trong hoạt động công chứng hiện nay. Trên thực tế, không ít hồ sơ tuy đầy đủ về mặt hình thức nhưng lại tồn tại nhiều dấu hiệu bất thường khiến công chứng viên không thể xác định rõ ý chí thật sự của các bên hoặc bản chất giao dịch. Trong bối cảnh công chứng không chỉ là thủ tục hành chính mà còn là cơ chế phòng ngừa tranh chấp, việc từ chối công chứng trong trường hợp nghi ngờ giao dịch không trung thực là yêu cầu bắt buộc của pháp luật. Bài viết phân tích rõ cơ sở pháp lý, phạm vi nghi ngờ hợp lý và cách tiếp cận của công chứng viên đối với các giao dịch thiếu tính xác thực.
1. Tính xác thực của giao dịch dân sự được hiểu như thế nào?
Tính xác thực của giao dịch dân sự thể hiện ở việc ý chí của các bên là có thật, tự nguyện, thống nhất và phù hợp với bản chất giao dịch được thể hiện trong hợp đồng. Một giao dịch được coi là xác thực khi:
Chủ thể thực sự có năng lực hành vi và tự mình xác lập giao dịch
Đối tượng và nội dung giao dịch phản ánh đúng ý chí các bên
Không tồn tại sự giả tạo, che giấu, ép buộc hoặc lừa dối
Trong hoạt động công chứng, công chứng viên không chỉ kiểm tra giấy tờ, mà còn phải đánh giá tổng thể hoàn cảnh xác lập giao dịch, nhằm bảo đảm rằng hợp đồng không chỉ “đúng hình thức” mà còn “đúng bản chất”.
2. Nghi ngờ về tính xác thực của toàn bộ giao dịch phát sinh từ đâu?
Sự nghi ngờ về tính xác thực thường không xuất phát từ một dấu hiệu đơn lẻ, mà là tổng hợp nhiều yếu tố bất thường, chẳng hạn như:
Các bên không giải thích được mục đích giao dịch một cách hợp lý
Nội dung hợp đồng không phù hợp với hành vi, lời trình bày thực tế của các bên
Có dấu hiệu giao dịch giả tạo, giao dịch che giấu hoặc trốn tránh nghĩa vụ
Chủ thể ký kết thể hiện sự không hiểu rõ hoặc không quan tâm đến nội dung hợp đồng
Khi những dấu hiệu này xuất hiện đồng thời, công chứng viên có cơ sở để nghi ngờ rằng giao dịch không phản ánh đúng ý chí thật sự của các bên.
Ví dụ minh họa: “Người ký hợp đồng chuyển nhượng không nắm được giá trị tài sản, không biết rõ nghĩa vụ của mình, trong khi các điều khoản hợp đồng lại được soạn thảo rất chi tiết theo hướng có lợi cho bên còn lại. Công chứng viên nghi ngờ giao dịch không xuất phát từ ý chí tự nguyện thực sự và từ chối công chứng”.
3. Căn cứ pháp lý cho việc từ chối công chứng khi nghi ngờ giao dịch không xác thực
Luật Công chứng 2024 đặt ra nghĩa vụ rất rõ ràng đối với công chứng viên trong việc bảo đảm tính hợp pháp và trung thực của giao dịch.
Khoản 4 Điều 43 Luật Công chứng 2024 quy định: “Công chứng viên phải từ chối công chứng nếu có căn cứ cho rằng hợp đồng, giao dịch không đủ điều kiện có hiệu lực theo quy định của pháp luật”.
Bên cạnh đó, Điều 44 Luật Công chứng 2024 yêu cầu công chứng viên kiểm tra tính xác thực, hợp pháp của hồ sơ công chứng, không được công chứng khi còn nghi ngờ chưa được làm rõ.
Như vậy, khi nghi ngờ bao trùm toàn bộ giao dịch và không thể xác định rõ ý chí, mục đích thật sự của các bên, công chứng viên không có quyền tiếp tục công chứng, dù chưa có kết luận cuối cùng của cơ quan tài phán.
4. Giới hạn thẩm quyền của công chứng viên trong việc “nghi ngờ”
Cần khẳng định rằng, công chứng viên không có thẩm quyền kết luận giao dịch vô hiệu hay xác định hành vi vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, công chứng viên có quyền và nghĩa vụ:
Đánh giá mức độ rõ ràng, minh bạch của giao dịch
Yêu cầu các bên giải trình, bổ sung thông tin
Từ chối công chứng nếu nghi ngờ không được loại trừ
Việc từ chối công chứng không đồng nghĩa với việc khẳng định giao dịch là trái pháp luật, mà chỉ thể hiện rằng giao dịch chưa đủ độ tin cậy pháp lý để được chứng nhận.
Trong thực tiễn, không phải mọi cảm nhận cá nhân của công chứng viên đều có thể làm căn cứ từ chối công chứng. Pháp luật đòi hỏi sự nghi ngờ hợp lý, tức là:
Có căn cứ từ hồ sơ, lời trình bày hoặc hành vi của các bên
Có mâu thuẫn giữa hình thức và bản chất giao dịch
Có nguy cơ rõ ràng dẫn đến giao dịch vô hiệu hoặc tranh chấp
Ngược lại, nếu chỉ là suy đoán chủ quan, không có dấu hiệu cụ thể, thì việc từ chối công chứng có thể bị khiếu nại hoặc xem xét trách nhiệm.
6. Hướng xử lý cho người dân khi bị từ chối công chứng do nghi ngờ giao dịch
Khi bị từ chối công chứng trong trường hợp này, các bên nên:
Rà soát lại toàn bộ nội dung và mục đích giao dịch
Làm rõ ý chí, phương thức thực hiện và bản chất pháp lý của hợp đồng
Bổ sung tài liệu, chứng cứ chứng minh tính xác thực của giao dịch
Không tìm cách “lách” sang văn phòng công chứng khác khi nghi ngờ chưa được giải quyết
Việc hợp tác minh bạch với công chứng viên là cách hiệu quả nhất để bảo đảm giao dịch được công nhận hợp pháp.
7. Kết luận
Từ chối công chứng khi có nghi ngờ về tính xác thực của toàn bộ giao dịch là cơ chế pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ nguyên tắc tự nguyện, trung thực và an toàn pháp lý trong giao dịch dân sự. Công chứng viên không có nghĩa vụ hợp thức hóa những giao dịch còn nhiều nghi vấn về bản chất, dù hình thức hồ sơ có vẻ đầy đủ. Việc hiểu đúng giới hạn thẩm quyền của công chứng viên và chuẩn bị giao dịch một cách minh bạch là yếu tố then chốt để tránh bị từ chối công chứng và hạn chế rủi ro tranh chấp về sau.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
