Giao dịch giả tạo được công chứng: Có bị hủy không?
Hủy văn bản công chứng khi hợp đồng bị xác định là giao dịch giả tạo nhằm che giấu việc tặng cho tài sản là vấn đề gây nhiều tranh cãi trong thực tiễn giải quyết tranh chấp dân sự, đặc biệt trong các quan hệ gia đình và giao dịch nhà đất. Không ít trường hợp, các bên lập hợp đồng mua bán có công chứng nhưng thực chất không có việc thanh toán, mà chỉ nhằm hợp thức hóa việc tặng cho tài sản để né tránh nghĩa vụ pháp lý. Khi bản chất giao dịch bị bóc tách, văn bản công chứng không còn là “lá chắn pháp lý” như nhiều người lầm tưởng. Bài viết phân tích rõ căn cứ pháp luật và hệ quả pháp lý của việc hủy văn bản công chứng trong trường hợp giao dịch giả tạo.
1. Giao dịch giả tạo nhằm che giấu việc tặng cho tài sản là gì?
Theo Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015, giao dịch dân sự giả tạo là giao dịch được xác lập chỉ nhằm che giấu một giao dịch dân sự khác, hoặc nhằm trốn tránh nghĩa vụ đối với người thứ ba.
Trong thực tiễn, giao dịch giả tạo nhằm che giấu việc tặng cho tài sản thường biểu hiện dưới hình thức:
Lập hợp đồng mua bán tài sản nhưng không có việc giao nhận tiền
Giá chuyển nhượng ghi trên hợp đồng không phản ánh ý chí thực sự của các bên
Các bên có quan hệ thân thích, huyết thống nhưng lại lựa chọn hình thức “mua bán” thay vì tặng cho
Điểm cốt lõi để nhận diện là ý chí thực sự của các bên không phải là mua bán, mà là chuyển giao tài sản không có đối giá.
2. Văn bản công chứng có làm hợp đồng giả tạo trở thành hợp pháp không?
Một quan niệm sai lầm khá phổ biến là: “Hợp đồng đã được công chứng thì không thể bị vô hiệu”. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành không thừa nhận quan điểm này.
Khoản 1 Điều 5 Luật Công chứng 2024 quy định: “Văn bản công chứng có hiệu lực kể từ ngày được công chứng, trừ trường hợp bị Tòa án tuyên bố vô hiệu”.
Như vậy, công chứng chỉ xác nhận hình thức và ý chí thể hiện ra bên ngoài, không làm thay đổi bản chất của một giao dịch giả tạo. Khi Tòa án xác định hợp đồng mua bán chỉ là “vỏ bọc” để che giấu việc tặng cho tài sản, thì hợp đồng công chứng đó vẫn có thể bị tuyên vô hiệu.
3. Căn cứ pháp lý để hủy văn bản công chứng do giao dịch giả tạo
Việc hủy văn bản công chứng trong trường hợp này được xác lập trên các căn cứ pháp lý sau:
Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015: giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo
Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015: điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự
Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015: hậu quả pháp lý của giao dịch vô hiệu
Điều 5 Luật Công chứng 2024: hiệu lực của văn bản công chứng
Theo Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015, khi giao dịch giả tạo bị vô hiệu thì giao dịch bị che giấu chỉ có hiệu lực nếu đáp ứng đủ điều kiện theo quy định pháp luật. Do đó, không chỉ hợp đồng mua bán công chứng bị hủy, mà giao dịch tặng cho bị che giấu cũng sẽ được xem xét về hiệu lực một cách độc lập.
>>> Xem thêm: Mẹo chọn đúngdịch vụ làm sổ đỏ giữa hàng trăm đơn vị quảng cáo
4. Dấu hiệu thực tiễn để Tòa án xác định giao dịch giả tạo
Trong quá trình giải quyết tranh chấp, Tòa án thường căn cứ vào nhiều yếu tố để xác định giao dịch giả tạo, bao gồm:
Không có chứng cứ chứng minh việc thanh toán tiền mua bán
Thời điểm lập hợp đồng trùng với thời điểm phát sinh nghĩa vụ tài chính hoặc tranh chấp
Giá chuyển nhượng thấp bất thường so với giá thị trường
Hành vi quản lý, sử dụng tài sản sau khi “mua bán” không thay đổi
Ví dụ minh họa: “Hai bên lập hợp đồng mua bán nhà có công chứng, ghi giá chuyển nhượng 500 triệu đồng. Tuy nhiên, không có chứng từ giao nhận tiền, bên ‘bán’ vẫn tiếp tục quản lý và sử dụng nhà ở. Tòa án xác định đây là giao dịch giả tạo nhằm che giấu việc tặng cho tài sản và tuyên hợp đồng công chứng vô hiệu”.
5. Hậu quả pháp lý khi văn bản công chứng bị hủy do giả tạo
Khi hợp đồng công chứng bị tuyên vô hiệu do là giao dịch giả tạo, hậu quả pháp lý được áp dụng theo Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015:
Các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu
Hoàn trả cho nhau những gì đã nhận (nếu có)
Quyền và nghĩa vụ đối với tài sản được xác định lại theo giao dịch thực sự
Trong trường hợp giao dịch bị che giấu là tặng cho tài sản, Tòa án sẽ xem xét điều kiện có hiệu lực của hợp đồng tặng cho, bao gồm hình thức công chứng bắt buộc đối với nhà đất.
6. Trách nhiệm pháp lý của các bên khi xác lập giao dịch giả tạo
Việc cố tình lập hợp đồng giả tạo không chỉ dẫn đến nguy cơ hủy văn bản công chứng mà còn kéo theo nhiều hệ quả khác:
Có thể bị truy thu thuế, xử phạt vi phạm hành chính nếu nhằm trốn thuế
Bên gây thiệt hại phải bồi thường nếu hành vi giả tạo làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người thứ ba
Giao dịch bị vô hiệu không được pháp luật bảo vệ, làm phát sinh tranh chấp kéo dài
Điều này cho thấy, việc “lách luật” bằng hợp đồng công chứng giả tạo tiềm ẩn rủi ro pháp lý rất lớn.
7. Kết luận
Hủy văn bản công chứng khi hợp đồng bị xác định là giao dịch giả tạo nhằm che giấu việc tặng cho tài sản là hệ quả tất yếu của nguyên tắc tôn trọng bản chất giao dịch dân sự. Công chứng không thể hợp pháp hóa một ý chí giả tạo, và Tòa án có quyền bóc tách hình thức để xác định giao dịch thực sự. Đối với người dân, việc lựa chọn đúng loại hợp đồng và tuân thủ đầy đủ quy định pháp luật ngay từ đầu là giải pháp an toàn nhất để bảo vệ quyền lợi của mình.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
