Không chứng minh được nguồn gốc tài sản: Công chứng viên có quyền từ chối?
Từ chối công chứng hợp đồng mua bán khi một bên không chứng minh được nguồn gốc tài sản hợp pháp là tình huống phổ biến trong thực tiễn công chứng, đặc biệt đối với các giao dịch nhà đất, phương tiện có đăng ký quyền sở hữu và tài sản có giá trị lớn. Không ít trường hợp các bên đã thỏa thuận xong nội dung mua bán nhưng hồ sơ lại không đáp ứng yêu cầu về chứng minh quyền sở hữu hợp pháp. Trong bối cảnh pháp luật ngày càng siết chặt kiểm soát nguồn gốc tài sản, công chứng viên buộc phải thận trọng và thực hiện quyền từ chối công chứng để phòng ngừa rủi ro pháp lý. Bài viết phân tích rõ cơ sở pháp luật, lý do từ chối và những lưu ý quan trọng cho các bên giao dịch.
1. Vì sao phải chứng minh nguồn gốc tài sản khi công chứng hợp đồng mua bán?
Một trong những điều kiện tiên quyết để giao dịch mua bán có hiệu lực là bên bán phải có quyền định đoạt hợp pháp đối với tài sản. Quyền này không chỉ thể hiện ở việc “đang nắm giữ tài sản”, mà phải được chứng minh bằng giấy tờ hợp pháp theo quy định của pháp luật chuyên ngành.
Theo Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015, giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực khi chủ thể có quyền xác lập giao dịch và đối tượng giao dịch không vi phạm điều cấm của luật. Do đó, nếu không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp của tài sản, thì không thể xác định rõ tư cách chủ thể hợp pháp của bên bán, kéo theo nguy cơ giao dịch vô hiệu.
2. Nguồn gốc tài sản hợp pháp được hiểu như thế nào?
Nguồn gốc tài sản hợp pháp được hiểu là căn cứ pháp lý chứng minh việc hình thành quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng tài sản phù hợp với quy định pháp luật. Tùy từng loại tài sản, giấy tờ chứng minh nguồn gốc có thể bao gồm:
Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở
Giấy đăng ký xe, tàu thuyền, máy bay theo quy định
Văn bản thừa kế, tặng cho, phân chia tài sản đã có hiệu lực pháp luật
Bản án, quyết định của Tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền
Việc chỉ xuất trình các giấy tờ viết tay, giấy xác nhận không rõ thẩm quyền hoặc lời cam kết miệng không đủ để chứng minh nguồn gốc tài sản hợp pháp trong hoạt động công chứng.
3. Căn cứ pháp lý để công chứng viên từ chối công chứng
Luật Công chứng 2024 trao cho công chứng viên quyền và nghĩa vụ kiểm tra điều kiện có hiệu lực của hợp đồng. Theo khoản 4 Điều 43 Luật Công chứng 2024: “Công chứng viên phải từ chối công chứng nếu hợp đồng, giao dịch không đủ điều kiện có hiệu lực theo quy định của pháp luật”.
Trong trường hợp một bên không chứng minh được nguồn gốc tài sản hợp pháp, công chứng viên không có căn cứ xác định quyền định đoạt, do đó việc từ chối công chứng là hoàn toàn phù hợp với quy định pháp luật.
Ngoài ra, Điều 44 Luật Công chứng 2024 còn yêu cầu công chứng viên phải kiểm tra tính xác thực, hợp pháp của giấy tờ trong hồ sơ công chứng. Nếu hồ sơ không đầy đủ hoặc có dấu hiệu không hợp pháp, công chứng viên không được tiếp tục thực hiện công chứng.
4. Hợp đồng mua bán đã ký nhưng không công chứng có hiệu lực không?
Trong nhiều trường hợp, các bên vẫn tiến hành ký hợp đồng mua bán bằng giấy tay khi không đủ điều kiện công chứng. Tuy nhiên, đối với các giao dịch mà pháp luật bắt buộc phải công chứng, hợp đồng không công chứng sẽ không có hiệu lực pháp lý.
Căn cứ Điều 129 Bộ luật Dân sự 2015, giao dịch dân sự vi phạm quy định về hình thức có thể bị tuyên vô hiệu, trừ một số trường hợp đặc biệt. Đối với hợp đồng mua bán nhà đất, việc không công chứng trong khi không chứng minh được nguồn gốc tài sản càng làm gia tăng nguy cơ giao dịch bị tuyên vô hiệu toàn bộ.
Ví dụ thực tiễn: “Một bên bán nhà không xuất trình được Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chỉ có giấy viết tay mua lại từ người khác. Văn phòng công chứng từ chối công chứng. Các bên vẫn ký hợp đồng giấy tay và giao tiền. Sau đó phát sinh tranh chấp, Tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu do bên bán không chứng minh được quyền sở hữu hợp pháp”.
5. Trách nhiệm của công chứng viên khi phát hiện không đủ căn cứ về nguồn gốc tài sản
Công chứng viên không chỉ có quyền từ chối công chứng mà còn có trách nhiệm giải thích rõ lý do từ chối cho các bên theo Luật Công chứng 2024. Việc cố tình công chứng khi chưa xác minh được nguồn gốc tài sản có thể dẫn đến:
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Trách nhiệm kỷ luật nghề nghiệp
Ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của bên thứ ba
Do đó, từ chối công chứng trong trường hợp này là biện pháp cần thiết nhằm bảo đảm an toàn pháp lý cho giao dịch.
>>> Xem thêm: Người thân mất ở nước ngoài, công chứng thừa kế tại Việt Nam có được không?
6. Người dân cần làm gì khi bị từ chối công chứng vì không chứng minh được nguồn gốc tài sản?
Khi rơi vào tình huống bị từ chối công chứng, các bên nên:
Hoàn thiện hồ sơ chứng minh nguồn gốc tài sản theo đúng quy định pháp luật
Thực hiện thủ tục cấp Giấy chứng nhận hoặc xác lập quyền sở hữu trước khi giao dịch
Không giao tiền hoặc tài sản khi chưa đủ điều kiện công chứng
Tham khảo ý kiến luật sư hoặc công chứng viên để tránh rủi ro pháp lý
Việc nóng vội trong giao dịch có thể khiến các bên phải đối mặt với tranh chấp kéo dài và thiệt hại đáng kể.
7. Kết luận
Từ chối công chứng hợp đồng mua bán khi một bên không chứng minh được nguồn gốc tài sản hợp pháp là yêu cầu tất yếu nhằm bảo đảm tính hợp pháp và an toàn của giao dịch dân sự. Đây không chỉ là quyền mà còn là nghĩa vụ của công chứng viên theo Luật Công chứng 2024. Đối với người dân, việc chuẩn bị đầy đủ hồ sơ chứng minh quyền sở hữu hợp pháp trước khi mua bán là yếu tố quyết định để tránh rủi ro và bảo vệ quyền lợi của chính mình.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
