Trong thực tiễn giao dịch dân sự, không ít trường hợp các bên ký kết hợp đồng nhưng sau đó bị tuyên hợp đồng vô hiệu vì vi phạm điều cấm của pháp luật. Đây là rủi ro thường gặp nhưng lại ít được nhận diện đúng cách, dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng như hợp đồng không được công nhận, tài sản buộc hoàn trả và các thiệt hại phát sinh. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hợp đồng vô hiệu do vi phạm điều cấm, cách nhận biết và giải pháp phòng tránh hiệu quả theo pháp luật hiện hành.
1. Cơ sở pháp lý về hợp đồng vô hiệu do vi phạm điều cấm
Theo “Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015”, một giao dịch dân sự hợp pháp phải đáp ứng đủ ba điều kiện: (i) Chủ thể có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự; (ii) Chủ thể tham gia hoàn toàn tự nguyện; (iii) Mục đích và nội dung không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội. Ngoài ra, “Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015” quy định: giao dịch vi phạm điều cấm của luật sẽ bị vô hiệu.
“Điều cấm của luật” được hiểu là quy định của pháp luật không cho phép chủ thể thực hiện hành vi nhất định, ví dụ: cấm mua bán vũ khí, cấm chuyển nhượng đất không đủ điều kiện, cấm kinh doanh ngành nghề chưa được cấp phép…
Như vậy, chỉ cần mục đích hoặc nội dung hợp đồng vi phạm điều cấm thì hợp đồng sẽ bị vô hiệu tuyệt đối, không phụ thuộc ý chí của các bên.
>>> Xem thêm: Chia sẻ bí quyết chọndịch vụ sổ đỏ để tránh phát sinh chi phí ẩn
2. Các trường hợp thường gặp khiến hợp đồng vô hiệu do vi phạm điều cấm
2.1. Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất khi không đủ điều kiện pháp lý
Ví dụ: Chuyển nhượng đất nông nghiệp không phải đất ở, không được phép chuyển mục đích nhưng các bên vẫn ký hợp đồng. Nội dung này vi phạm “Điều 188 Luật Đất đai 2013”, dẫn đến hợp đồng vô hiệu.
2.2. Hợp đồng mua bán tài sản thuộc diện bị cấm lưu thông
Như mua bán vũ khí, chất nổ, chất ma túy, động vật hoang dã – đều là tài sản bị cấm giao dịch theo quy định chuyên ngành.
2.3. Hợp đồng kinh doanh ngành nghề có điều kiện nhưng không đáp ứng điều kiện
Ví dụ: Một cơ sở chưa có giấy phép an ninh trật tự nhưng ký hợp đồng cung cấp dịch vụ bảo vệ; hoặc chưa có giấy phép PCCC nhưng ký hợp đồng kinh doanh kho bãi.
2.4. Hợp đồng giả cách nhằm che giấu giao dịch khác vi phạm điều cấm
Ví dụ: Mượn hợp đồng tặng cho nhà đất để che giấu giao dịch mua bán nhằm trốn thuế.
2.5. Hợp đồng chuyển nhượng nhà đất thuộc diện tranh chấp, kê biên
Các tài sản đang bị phong tỏa hoặc kê biên để thi hành án không được tự do chuyển nhượng; việc ký hợp đồng sẽ vi phạm điều cấm theo pháp luật thi hành án.
4.1. Kiểm tra điều kiện pháp lý của tài sản hoặc đối tượng giao dịch
Tài sản có đủ điều kiện chuyển nhượng không?
Có đang tranh chấp, kê biên hay bị cấm giao dịch không?
4.2. Đối chiếu với danh mục ngành nghề cấm hoặc ngành nghề có điều kiện
Xem xét doanh nghiệp có được cấp phép kinh doanh ngành nghề đó chưa.
Kiểm tra giấy phép con, giấy chứng nhận đủ điều kiện…
4.3. Kiểm tra mục đích hợp đồng
Nếu mục đích nhằm che giấu giao dịch khác, lách luật hoặc trốn nghĩa vụ tài chính, nguy cơ vô hiệu là rất cao.
4.4. Đánh giá dấu hiệu bất thường
Ví dụ: Giá giao dịch quá thấp, thanh toán không qua ngân hàng, hợp đồng lập vội vàng, thông tin không đầy đủ…
5. Cách phòng tránh hợp đồng vô hiệu do vi phạm điều cấm
5.1. Thuê luật sư kiểm tra pháp lý trước khi ký hợp đồng
Luật sư sẽ đánh giá tính hợp pháp của tài sản, năng lực chủ thể, các điều kiện pháp luật liên quan.
5.2. Chỉ ký hợp đồng khi các điều kiện pháp lý đã được đáp ứng đầy đủ
Đặc biệt là trong lĩnh vực đất đai, kinh doanh có điều kiện, chuyển nhượng tài sản đăng ký.
5.3. Lập hợp đồng rõ ràng, minh bạch
Nội dung hợp đồng phải nêu cụ thể mục đích, quyền – nghĩa vụ, phương thức thanh toán, tình trạng tài sản.
5.4. Công chứng hoặc chứng thực hợp đồng (nếu pháp luật yêu cầu)
Công chứng viên sẽ kiểm tra các điều kiện pháp lý trước khi chứng nhận hợp đồng, giúp hạn chế rủi ro vô hiệu.
5.5. Tránh giao dịch giả cách
Tuyệt đối không ký hợp đồng để che giấu giao dịch khác hoặc nhằm mục đích trái pháp luật.
6. Ví dụ minh họa thực tế
Một doanh nghiệp A ký hợp đồng mua 5.000 lít xăng từ một cá nhân B. Tuy nhiên, B không có giấy phép kinh doanh xăng dầu theo quy định của pháp luật chuyên ngành. Đây là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, do đó hợp đồng mua bán xăng dầu giữa A và B vi phạm điều cấm và bị tòa án tuyên vô hiệu. Kết quả:
Hai bên phải hoàn trả cho nhau;
B bị xử phạt hành chính vì kinh doanh không phép;
A không được bồi thường vì biết rõ giao dịch vi phạm.
Hợp đồng vô hiệu do vi phạm điều cấm là một dạng vô hiệu phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu các bên chủ động kiểm tra pháp lý và tuân thủ đúng quy định của pháp luật. Việc hiểu rõ bản chất hợp đồng vô hiệu không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của mình mà còn hạn chế những rủi ro pháp lý có thể xảy ra trong tương lai.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
